Szerszeń europejski - Vespa crabro

Szerszeń europejski, szerszeń (Vespa crabro) – to owad z rodziny osowatych (Vespidae).

Występuje pospolicie na terenie całej Polski. To największy gatunek osy występujący w naszym kraju. Z powodu swoich rozmiarów budzi lęk a nawet strach. Często bywa tępiony, przez co staje się coraz rzadszy. Szerszenie możemy obserwować od kwietnia do października.

Pierwotnym, typowym siedliskiem szerszeni europejskich są lasy liściaste. Owady te najczęściej gniazdują w dziuplach starych drzew, rzadziej w ziemnych norach. Ze względu na coraz mniejszą ilość naturalnych siedlisk (dziuple w starych drzewach stają się rzadkością), szerszenie coraz częściej budują gniazda w pobliżu ludzkich osiedli. Zarówno na terenach wykorzystywanych rolniczo jak i na terenach zurbanizowanych. Możemy je spotkać w sadach, ogrodach, parkach, w pobliżu ludzkich domostw. Preferują miejsca zacienione, osłonięte od wiatru i chronione przed deszczem. Zakładają gniazda w szopach, garażach, na balkonach, strychach i poddaszach, we wnękach ścian budynków, pod okapem dachu, w kominach wentylacyjnych, a nawet w skrzynkach rolet. Często wykorzystują do gniazdowania niezasiedlone budki lęgowe dla ptaków oraz opuszczone ule.

Szerszeń europejski - Vespa crabro

Szerszenie są owadami społecznymi.

Tworzą jednoroczne kolonie. W porównaniu z innymi osami ich kolonie nie są duże. Zwykle znajduje się w nich od 200 do 400 osobników. Przy sprzyjających warunkach, w szczytowym momencie rozwoju koloni liczba szerszeni w jednym gnieździe może dochodzić do 700 sztuk, maksymalnie do 1000 sztuk. Osobniki zamieszkujące wspólne gniazdo wykazują silną więź społeczną. Porozumiewają się ze sobą i aktywnie współdziałają na rzecz koloni. Społeczeństwo szerszeni ma strukturę hierarchiczną, występują w nim trzy kasty: królowe, robotnice i trutnie. Kasty pełnią różne funkcje i różnią się od siebie morfologicznie i fizjologicznie.

Najliczniejszą kastą w koloni są robotnice, które osiągają od 17 do 24 mm długości. Samce są nieco większe i wydają się być nieco masywniejsze, osiągają od 21 do 28 mm długości. Największe są królowe, które osiągają od 25 do 35 mm długości. Ciało królowej jest grubsze i nieznacznie rozszerza się ku tyłowi.

Ubarwienie szerszeni jest zmienne. Zależy od stadium rozwoju i płci osobnika oraz regionu występowania.

Dawniej regionalne odmiany różniące się ubarwieniem opisywane były jako podgatunki. Obecnie często uważa się je za formy bez wartości taksonomicznej.

Odmiana typowa dla obszaru Polski ma żółtą głowę z czerwonobrązowym czołem, tułów czarny z czerwonobrązowymi plamami, odwłok żółty z czerwonobrązowym paskiem na początku i różnej szerokości, czarnymi paskami w dalszej jego części. Całe ciało pokryte jest niezbyt licznymi, jasnymi włoskami.

Na głowie szerszenia znajduje się para dużych, brązowoczarnych oczu o nerkowatym kształcie. To oczy złożone składające się z wielu małych oczu prostych zwanych omatidiami lub fasetkami. Na czole znajdują się ułożone w trójkąt, trzy malutkie, czarne oczy proste zwane przyoczkami (ocelli). Pełnią one funkcję wspomagającą w nawigacji i korekcji pozycji lotu, wykrywają jedynie natężenie i kierunku światła. Nadustek (clypeus) szerszenia jest duży, jednolicie żółty. Pod nim znajdują się silne żółte żuwaczki z czarnymi ząbkami. Czułki samic są brązowe, lekko zagięte i składają się z dwunastu segmentów. Czułki samców są czarne, proste, składają się z trzynastu segmentów i są wyraźnie grubsze i dłuższe niż u samic.

Tułów składa się z trzech segmentów. Na każdym z nich znajduje się para mocnych brązowych odnóży krocznych. Na drugim i trzecim segmencie znajdują się długie, czerwonobrązowe, błoniaste skrzydła. Tylne skrzydła łączą się z przednimi rzędem maleńkich haczyków.

Pomiędzy tułowiem, a odwłokiem szerszenia znajduje się charakterystyczne dla wszystkich os przewężenie (talia osy).

Odwłok samców składa się z siedmiu, a samicy z sześciu segmentów. U samców ostatni tergit odwłoka jest zaokrąglony. W odwłoku znajdują się narządy układ oddechowego, układu trawiennego i układu rozrodczego. Po bokach odwłoka znajdują się otwory oddechowe. W końcówce odwłoka samic (królowych i robotnic) znajduje się gruczoł jadowy z wysuwanym, długim żądłem. Samce (trutnie) nie posiadają żądła są więc całkowicie niegroźne.

Vespa crabro - szerszeń europejski

Szerszenie cieszą się niestety złą sławą.

Większość osób woli trzymać się od nich z daleka. Powszechnie uznawane są za agresywne i niebezpieczne. Jego duże rozmiary, głośny lot i ryzyko bolesnego użądlenia powodują, że ludzie się ich boją. W świadomości wielu osób zakorzenione jest przeświadczenie o ogromnej toksyczności ich jadu. Dzieje się tak z powodu powtarzanych, nieprawdziwych opowieści o atakach szerszeni i skutkach ich użądleń - „Siedem użądleń szerszenia zabija konia, a trzy zabijają dorosłego człowieka”. Takie opowieści nie mają nic wspólnego z prawdą. Potrzeba kilkaset użądleń, aby zdrowy człowiek otrzymał dawkę śmiertelną jadu. Ponieważ liczba szerszeni w gnieździe zwykle osiąga około 300 osobników (maksymalnie dochodzi do 1000 osobników) i tylko jedna dziesiąta osobników bierze udział w obronie gniazda, ryzyko otrzymania dawki śmiertelnej jest praktycznie zerowe. Te nieprawdziwe mity, przekazywane z pokolenia na pokolenie powodują, że szerszenie wzbudzają w ludziach strach, a ich obecność w pobliżu wywołuje panikę.

Jad szerszenia jest zdecydowanie słabszy niż jad pszczoły miodnej.

Szerszenie europejskie używają jadu głównie do zabijania owadów. Pszczoły miodne używają jadu do obrony swoich słodkich zapasów przed dużymi zwierzętami, takimi jak borsuki i niedźwiedzie. Dlatego ich jad musi być silniejszy.

W skład jadu wchodzą między innymi: mastoparan, kinina, dopamina, serotonina, histamina, noradrenalina, acetylocholina, fosfolipaza A, fosfolipaza B, fosfataza i hialuronidaza oraz feromony alarmowe.

Ilość jadu uwalniana przez szerszenie podczas użądlenia jest mniejsza, niż w przypadku pszczół miodnych. Pszczoły używają żądła do obrony. Ich żądło zaopatrzone jest w haczyki i po użyciu zostaje w ciele wraz z gruczołem jadowym, z którego uwalniana jest cała zawartość. Po utracie żądła pszczoła umiera. Szerszenie w swoim życiu używają żądła wielokrotnie. Zwykle do polowania na większe owady, a w razie potrzeby również do obrony gniazda. Ich żądło jest gładkie, bez haczyków. Ponieważ szerszenie często potrzebują jadu, nie mogą sobie pozwolić na rozrzutność, wstrzykują tylko część trucizny zgromadzonej w gruczole jadowym. Przy obronie gniazda, wstrzykują większą dawkę jadu, niż w czasie samoobrony poza gniazdem. Mogą też stosować użądlenia bez jadu. Końcówka odwłoka, w którym schowane jest żądło jest elastyczna, co pozwala szerszeniowi na precyzyjne żądlenie w dowolnym kierunku.

Użądlenie szerszenia europejskiego nie jest niebezpieczne dla zdrowego człowieka.

Czasami po użądleniu pojawia się wzmożona miejscowa reakcja alergiczna w postaci silnego swędzenia, zaczerwienienia i obrzęku. Zwykle utrzymująca się przez kilka dni. Użądlenie szerszenia może być niebezpieczne jedynie w przypadku uczulenia i silnej, nadmiarowej odpowiedzi systemu odpornościowego na jad (wstrząs anafilaktyczny) albo użądlenia w pobliżu szyi lub jamy ustnej (niedrożność dróg oddechowych spowodowana obrzękiem). Użądlenie szerszenia jest boleśniejsze od użądleń pszczół czy innych mniejszych os, a to za sprawą większego, głębiej penetrującego żądła oraz około 5% zawartości acetylocholiny w jadzie. Ten neuroprzekaźnik stymuluje nerwy bólowe i nasila ból (uczucie silnego pieczenia).

Podobnie jak inne owady społeczne tworzące kolonie, szerszenie aktywnie bronią swojego gniazda przed rzeczywistymi lub domniemanymi atakami. W bezpośrednim sąsiedztwie gniazda (w promieniu 2-5 m) mogą być agresywne. Intensywne zapachy, takie jak perfumy czy alkohol mogą je drażnić i pobudzać do ataku. Lepiej zbytnio się nie zbliżać do gniazda. Jeśli się jednak znajdziemy w jego bezpośredniej bliskości, należy zachować spokój, unikać gwałtownych ruchów i nie blokować toru lotu. Bezwzględnie nie wolno naruszać integralności gniazda, czy wywoływać jego wibracji.

W sytuacja zagrożenia gniazda strażnicy wykonują charakterystyczny taniec, polegający na wlatywaniu do gniazda i wylatywaniu z niego oraz ciągłym brzęczeniu. Następnie atakują napastnika i wydzielają z gruczołów jadowych feromony alarmowe.

Poza terenem wokół gniazda szerszeń europejski jest owadem mniej agresywnym niż inne osy i trudniej go sprowokować do ataku. Generalnie nie atakuje bez powodu i unika konfliktów. Zwykle próbuje uciec, a żądła używa tylko w samoobronie, gdy zostanie złapany. Oczywiście należy unikać wykonywania gwałtownych ruchów i blokowanie toru jego lotu.

Cykl życia szerszeni.

W końcówce kwietnia lub na początku maja gdy temperatury za dnia osiągają odpowiedni poziom, zapłodniona w poprzednim roku królowa budzi się z zimowej hibernacji. Po opuszczeniu kryjówki zaczyna latać w poszukiwaniu miejsca do budowy gniazda. Musi się odbudować po hibernacji, więc aktywnie poluje na owady i spija sok drzew. Kiedy młoda królowa szerszenia znajdzie odpowiednie miejsce, przystępuje do budowy gniazda.

Najczęściej wykorzystuje do tego próchniejące drewno ale zdarza się że obgryza korę młodych drzew. Przeżuwa zebrane włókna roślinne z własną śliną. Z powstałej papki tworzy trzonek (szypułkę), na którym będzie zawieszone gniazdo. Następnie buduje jednostronny plaster, składający się z sześciokątnych komórek z otworami skierowanymi w dół. Wokół plastra formuje ochronną powłoką, z otworem wejściowym na samym dole. Po zbudowaniu kilku pierwszych komórek, w każdej z nich umieszcza jedno podłużne, białe jajko. Po 5 - 8 dniach z jajek wykluwają się małe larwy. Królowa opiekuje się nimi, karmi je upolowanymi, częściowo przeżutymi owadami. Cały czas rozbudowuje gniazdo o kolejne komórki (do 40 - 50 sztuk) i składa w nich jajka. Na tym etapie życia koloni wszystkimi pracami zajmuje się pojedyncza królowa. Musi zbudować gniazdo, złożyć w nim jajka, wykarmić larwy. Sama też musi bronić gniazda i rozwijających się w nim przyszłych robotnic przed potencjalnymi i rzeczywistymi agresorami.

Larwy szerszenia po wykluciu z jajka mają od 1 do 2 mm średnicy. Karmione bogatymi w białko owadami szybko rosną. W ciągu około 2-3 tygodni przechodzą przez pięć stadiów larwalnych. Początkowo utrzymują się w komórkach, dzięki lepkiej wydzielinie (otwory komórek są skierowane w dół). Kiedy podrosną, nie wypadają, dzięki napieraniu ich obłego ciała na ściany komórek. Dorosłe, w pełni rozwinięte larwy przystępują do przepoczwarczenia. Zamykają się w komórkach. Używają do tego cienkiej białej nici wytwarzanej w specjalnym gruczole. Tak chronione przeobrażają się w dorosłe robotnice (samice niezdolne do rozrodu). Stadium poczwarki trwa około 2 tygodni. Gdy metamorfoza dobiegnie końca dorosła robotnica szerszenia wygryza sobie otwór wyjściowy ale nie opuszcza komórki natychmiast. Odpoczywa w niej i ogrzewa wrażliwe na zimno poczwarki w sąsiednich komórkach. Młoda robotnica nie opuszcza gniazda przez pierwsze 2 - 3 dni. Czas rozwoju od jajka do dorosłej robotnicy wynosi od 30 do 50 dni. Pierwsze robotnice pojawiają się w czerwcu. Średnia długość ich życia wynosi od 3 do 4 tygodni.

Z czasem w gnieździe pojawiają się kolejne robotnice i stopniowo przejmują od królowej wszystkie obowiązki (poza składaniem jaj). Królowa coraz rzadziej wylatuje z gniazda, a kiedy liczba robotnic osiągnie odpowiedni poziom, nie opuszcza go już wcale. Od teraz zajmuje się składaniem jaj i zarządzaniem kolonią. Kończy się najbardziej niebezpieczny okres w życiu kolonii szerszeni. Wewnątrz gniazda królowej niewiele zagraża. Coraz liczniejsze robotnice, wyposażone w mocne żuwaczki i długie żądło z jadem zapewniają odpowiednią ochronę

Rozwój koloni nabiera rozpędu. Królowa składa coraz więcej jaj. Robotnice rozbudowują gniazdo o kolejne poziomy plastrów. Opiekują się królową i potomstwem. Intensywnie polują na owady i karmią nimi larwy. Żerują również w nocy.

Larwy są wrażliwe na zbyt niską i zbyt wysoką temperaturę. Szerszenie potrafią sobie z tym radzić. Jeśli temperatura w gnieździe jest zbyt niska, generują ciepło przez wprowadzanie mięśni skrzydeł w drgania. Potrafią w zaledwie 6 minut podnieść temperaturę gniazda o 10 stopni Celsjusza. Jeśli jest zbyt gorąco, obniżają temperaturę poprzez chłodzenie wyparne. Zwilżają powierzchnię plastrów wodą i machają skrzydłami jak wachlarzami.

Szczyt rozwoju kolonia szerszeni osiąga w sierpniu, liczba robotnic osiąga od 300 do 700 sztuk, maksymalnie 1000 sztuk. Na tym etapie rozwoju koloni robotnice budują plastry z większymi komórkami. Królowa składa w nich jaja, z których rozwinie się płodne pokolenie. Z zapłodnionych jaj rozwiną się zdolne do rozrodu samice (przyszłe królowe) a z niezapłodnionych (haploidalnych) samce (trutnie).

Również robotnice szerszeni są w stanie składać jaja ale tylko niezapłodnione, męskie. Zdarza się to jednak rzadko. Reprodukcyjne zapędy robotnic nie są tłumione feromonami królowej jak u innych os. Robotnice niszczą takie jaja i dyskryminują siostry, które próbują je składać. Zapewnienie reprodukcji tylko przez królową zwiększą produktywność kolonii, poprzez zmniejszenie wewnętrznej rywalizacji. Wyeliminowanie konkurencji leży zatem w interesie całej rodziny.

Od tej pory robotnice opiekują się tylko larwami przyszłych trutni i królowych. Zaniedbują larwy robotnic. Te które jeszcze się nie przepoczwarczyły, umierają z głodu lub są wyrzucane z gniazda. Bywa, że stają się pokarmem dla rozwijających się larw pokolenia płodnego.

Rozwój samców trwa krócej, to one pojawiają się w gnieździe jako pierwsze. Dopiero kilkanaście dni później pojawiają się w gnieździe płodne samice. Przyszłe królowe są dużo większe i muszą zgromadzić dużo zapasów energetycznych potrzebnych do przezimowania. Dlatego ich rozwój trwa dłużej. Po przepoczwarzeniu trutnie i przyszłe królowe pozostają przez jakiś czas w gnieździe. Są karmione przez robotnice. Nie wykonują żadnej pracy na rzecz koloni. Oczekują na lot godowy czyli rójkę. Dobrze rozwinięta kolonia rodzi około 200 młodych królowych.

Pojawienie się pokolenia zdolnego do reprodukcji to początek upadku koloni. Robotnice coraz bardziej zaniedbują królową matkę, która po pewnym czasie opuszcza gniazdo i wkrótce umiera. Czasami jest zabijana przez robotnice.

Loty godowe odbywają się w słoneczne dni od połowy września do połowy października. Rójka jest skoordynowana z innymi koloniami w okolicy, co pozwala na wymianę materiału genetycznego. Samice mogą kopulować z wieloma samcami.

Po rójce zapłodnione samice rozlatują się w poszukiwaniu kryjówek do zimowania. Robotnice i trutnie żyją jeszcze przez jakiś czas, żywią się słodkimi owocami i ich sokiem oraz sokiem drzew. Gdy temperatura zaczyna regularnie spadać poniżej 10 stopni Celsjusza, życie koloni stopniowo zamiera. W listopadzie wraz z nadejściem pierwszych mrozów wszystkie samce i robotnice giną. Po około siedmiu miesiącach od opuszczenia przez królową zimowej kryjówki i jej pierwszego, wiosennego lotu kolonia przestaje istnieć.

Zimują jedynie młode królowe. Ukrywają się w próchniejącym drewnie, dziuplach, norach, pod korą lub w ziemi. Czasami w naszych piwnicach lub na strychach. Otulają się skrzydłami oraz odnóżami, mocno je dociskając do brzusznej strony ciała. Przechodzą w stan diapauzy. Ich metabolizm spowalnia do minimum. Przetrwanie tego okresu ułatwia im zapas energii zgromadzony w ciałach tłuszczowych. Wytwarzają również glicerol, który działa jako środek przeciw zamarzaniu. Niestety wiele młodych królowych szerszeni nie przeżywa zimy, często padają w tym czasie ofiarą owadożerców i pasożytniczych grzybów.

Te które miały więcej szczęścia wiosną opuszczają swoją kryjówkę i cykl zaczyna się od nowa.

Odżywianie szerszeni.

Szerszeń europejski jest drapieżnikiem, który łapie i zabija dużą liczbę owadów. Karmi nimi królową i larwy. Dorosłe robotnice nie potrzebują dużej ilości białka. Są bardzo aktywne, dużo latają, dlatego potrzebują pokarmu zawierającego dużo energii. Głównie żywią się bogatymi w cukier sokami drzew i owoców oraz spadzią mszyc. Jeśli nie znajdą zranionego pnia lub gałęzi, z których sączy się sok, same nacinają korę młodych pędów. Najchętniej wybierają dęby, jesiony, brzozy, wierzby i lilaki zwane bzami. Jesienią chętnie żerują na dojrzałych owocach, do ulubionych należą jabłka, gruszki i śliwki. Dojrzałe owoce mogą być przez szerszenie mocno nadgryzane. Sporadycznie mogą pożywiać się nektarem kwiatów.

Larwy szerszenia są mięsożerne. Intensywnie rosną, a później przebudowują swoje ciało w czasie przeobrażenia do czego potrzeba dużej ilości białka zwierzęcego. Robotnice w okresie ich karmienia intensywnie polują na owady i inne stawonogi. Głównie na muchówki (90% ofiar to muchy) i inne błonkówki w tym również na osy i pszczoły, Poza tym polują na motyle i ich gąsienice oraz ważki, czasami na pająki. Zdarza się, że posuwają się do kradzieży owadów z sieci pająków.

Szerszenie są skutecznymi łowcami owadów.

Sprawnie latają, są silne, posiadają mocne żuwaczki i żądło z jadem. Potrafią polować na duże owady. Rozwinięta kolonia jest w stanie upolować nawet pół kilograma owadów w ciągu jednej doby. Nawet w czasie niesprzyjających warunków atmosferycznych są aktywne i próbują coś upolować. Żerują również nocą, są aktywne całą dobę, prawie nigdy nie śpią. Około 20-25 razy w ciągu nocy wszystkie szerszenie w gnieździe nieruchomieją na około pół minuty, zapadają w rodzaj głębokiego snu, a po chwili wracają do swojej normalnej aktywności.

Szerszeń swoją ofiarę najpierw namierzają wzrokiem, bardzo czułym na ruch ale niezbyt ostrym. Po zbliżeniu się do potencjalnej ofiary sprawdza węchem, czy znalazł odpowiednią ofiarę. Część ataków kończy się niepowodzeniem.

Po schwytaniu ofiary rozgniata ją na papkę i zanosi do gniazda. Dostarcza pakunek prosto do aparatu gębowego larwy. Tylko mniejsze ofiary są przeżuwane w całości. Po upolowaniu dużego owada szerszeń kroi go na kawałki swoimi silnymi żuwaczkami. Zawisa na gałęzi głową w dół, trzyma się tyko jednym odnóżem. Pozostałe służą do trzymania ofiary podczas jej cięcia. Ofiara jest pozbawiana skrzydeł, nóg i głowy, a pozostała część jest mielona i zanoszona do gniazda. Larwa po otrzymaniu pakietu papki, zjada go. Niezjedzone resztki, wypadają przez otwór znajdujący się na samym dole gniazda. Tą samą drogą larwy pozbywają się odchodów.

Larwy prawie wcale się nie poruszają, nie potrzebują tak dużo energii jak robotnice, które dużo latają. Nadmiar cukrów wydzielają w postaci lepkiego płynu, który jest chętnie zlizywany przez królową i robotnice.

Larwy szerszeni są bardzo żarłoczne, zjadają znacznie więcej niż są wstanie strawić. Nadmiar pożywienia potrafią gromadzić w przewodzie pokarmowym. Mogą się tym zapasem dzielić z królową albo robotnicami w razie niedostatku pożywiania spowodowanego złą pogodą.

Głodne larwy szerszenia potrafią wydawać dźwięki, drapiąc szczękami o ścianki komórki.

Robotnice karmią owadami również królową, która potrzebuje dużo białka do produkcji jajek. Oprócz karmienia larw i królowej robotnice karmią się także nawzajem, przekazując sobie pokarm „z ust do ust” (trofalaksja).

Szerszenie rzadko przylatują do miejsc, w których sprzedawane są drożdżówki, pączki, lody i inne wyroby cukiernicze. Mogą się tam pojawić aby zapolować na jedną z wielu os, pojawiających się w takich miejscach naprawdę licznie. Mniejsze osy zajęte jedzeniem stają się dla szerszeni łatwym łupem.

Sposób żerowania robotnic zmienia się w ciągu roku. Latem aktywnie polują na żywe owady, natomiast jesienią korzystają również z owadziej padliny.

W czasie polowania szerszenie oddalają się od gniazda na odległości do 1500 m.

Gniazdo szerszeni.

Szerszenie budują gniazdo z masy papierowej, którą wytwarzają przeżuwając roślinne włókna z własną śliną. Najczęściej wykorzystują do tego próchniejące drewno. Czasami sięgają po korę młodych drzew. W pobliżu ludzkich osiedli możemy je obserwować jak zdrapują włókna ze starych drewnianych budynków albo płotów. Wilgotną i miękką papkę powstałą w wyniku żucia włókien ze śliną, przyklejają do budowanego gniazda i za pomocą żuwaczek i przednich odnóży nadają jej odpowiedni kształt. Po wyschnięciu masa przypomina papier. Ślina pełni rolę kleju, spaja rozdrobnione włókna i chroni powstałą strukturę przed uszkodzeniem przez wodę.

Kolor gniazda zależy od materiału wykorzystywanego do jego budowy. Zwykle ma barwę w odcieniach jasnego brązu. Kolor nie jest jednorodny. Na masie papierowej widoczne są słoje, które powstają w wyniku używania różnych źródeł budulca oraz różnego stopnia jego przeżucia.

Gniazdo szerszeni jest zwykle owalne lub kuliste. Wraz z rozwojem koloni jest stale modyfikowane i rozbudowywane. Kształt i wielkość zależą od ilości dostępnej przestrzeni. Jeśli miejsca jest zbyt mało, szerszenie budują gniazdo o niestandardowym kształcie albo budują w pobliżu nowe, wtórne gniazdo. Królowa przenosi się do nowego. Przez pewien czas funkcjonują dwa gniazda. Larwy w starym gnieździe rozwijają się do wieku dorosłego. Z czasem wszystkie szerszenie przenoszą się do nowego gniazda, a stare pustoszeje. Proces ten nazywany jest relokacją. Jeśli w okresie rozwoju koloni gniazdo zostanie zniszczone, to szerszenie próbują je odbudować na pierwotnym miejscu.

Gniazdo zwisa na pojedynczym trzonku. Zbudowane jest zwykle z kilku, poziomo ułożonych plastrów, połączonych ze sobą pionowymi wspornikami. W bardzo dużych gniazdach ich liczba dochodzi do kilkunastu sztuk. Pomiędzy plastrami znajdują się przegrody. Komórki plastra są sześciokątne, a ich otwory są skierowane w dół. Liczba komórek w gnieździe dochodzi do 1500 sztuk, w bardzo dużych gniazdach przekracza 3000 sztuk. Ze względu na ograniczoną długość życia robotnic, liczba dorosłych szerszeni przebywających w gnieździe jest znacznie mniejsza.

Komórki plastrów mają od 7 do 12 mm średnicy i od 23 do 35 mm głębokości. Gniazdo otoczone jest osłoną, zawierającą przestrzenie wypełnione powietrzem. Taka konstrukcja zapewnia dobrą izolację termiczną. Otwór wejściowy znajduje się na dole. Ponieważ szerszenie lubią miejsca zacienione i chronione przed wiatrem czasami, budują z masy papierowej dodatkową osłonę gniazda.

W pełni rozwinięte gniazdo osiąga od 30 do 50 cm długości.

Gniazda szerszeni zasiedla czasami chrząszcz - marga szerszeniówka (Quedius dilatatus, dawniej Velleius dilatatus). Jego postacie dorosłe i larwy żywią się larwami muchówek rozwijającymi się w szczątkach zgromadzonych w gnieździe i jego pobliżu. Nie zagrażają żywym larwom szerszeni. Są akceptowanymi gośćmi. Gniazdo musi być zajęte przez szerszenie, aby chrząszcze mogły przetrwać.

Przed zimą opuszczone gniazdo szerszeni zasiedlają inne owady, które wyjadają pozostałe w nim resztki. Często zimują w nim skorki oraz skórniki. Zapewne dlatego stare gniazda nie są ponownie wykorzystywane. Jeśli w kolejnym sezonie młoda królowa postanowi założyć kolonię w tym samym miejscu, to zawsze buduje nowe gniazdo.

Znaczenie szerszeni w przyrodzie.

Szerszenie odgrywają bardzo ważną rolę w przyrodzie. Regulują liczebność wielu gatunków owadów. Dorosła kolonia zjada około pół kilograma owadów dziennie, głównie muchówek. Zjadają zarówno owady uznawane przez człowieka za szkodniki (muchy i komary), jak i owady uznawane za pożyteczne (pszczoły). Mogą powodować szkody przez uszkadzanie kory młodych drzew i nadgryzanie dojrzałych owoców.

Wrogowie szerszeni.

W Polsce ze względu na swoje rozmiary szerszeń nie ma bezpośrednich wrogów w świecie owadów. Największym zagrożeniem są inne szerszenia gniazdujące w pobliżu. Konkurujące kolonie mogą ze sobą walczyć. Do wrogów szerszeni należą ptaki. Nie zagrażają one bezpośrednio samej kolonii, żerują jedynie na pojedynczych owadach i to dość rzadko. Na szerszenie polują żołny, występujące niezbyt licznie na południu Polski. Ziemne gniazda szerszeni bywają niszczone przez trzmielojady i borsuki, które przepadają za ich larwami. Pasożytem szerszeni jest osa Sphecophaga vesparum, która składa jaja w poczwarkach. Z czasem zamiast szerszeni wylęgają się pasożytnicze osy.

Owady podobne do szerszenia.

W Polsce szerszeń europejski jest jedynym przedstawicielem rodzaju Vespa. Trudno pomylić go z innym gatunkiem. Można za niego wziąć królową osy średniej (Dolichovespula media). Najłatwiej odróżnić te gatunki po kolorze tułowia, który u królowej osy średniej jest czarny z małymi żółtymi paskami, a u szerszeni jest czarny z czerwonobrązowymi plamami. Na tułowiu szerszenia nie występują żółte plamki. Poza tym u królowej osy średniej początek odwłoka jest czarny, a u szerszeni jest czerwonobrązowy.

W świecie owadów znane jest zjawisko udawania groźnych gatunków, w celu uzyskania większego bezpieczeństwa. Pod szerszenia europejskiego podszywa się trzmielówka wielka (Volucella zonaria). W drodze ewolucji, ten całkowicie niegroźny bzyg upodobnił się do szerszenia wielkością, kształtem i ubarwieniem. Jeśli potencjalny drapieżnik da się oszukać, to fałszywy szerszeń może uratować życie.

Innym owadem podszywającym się pod szerszenia jest przeziernik osowiec (Sesia apiformis), motyl z rodziny przeziernikowatych (Sesiidae).

Szerszenie azjatyckie pokrewne szerszeniowi europejskiemu - szerszeń żółtonogi, zwany również szerszeniem czarnym (Vespa velutina) oraz szerszeń azjatycki (Vespa mandarinia) na razie nie występują na terenie Polski. Wraz z globalizacją i zmianami klimatycznymi zwiększają swój zasięg występowania. Szerszeń żółtonogi (Vespa velutina) jest obserwowany w wielu krajach Europy. Obszar jego występowania zbliża się do granic naszego kraju.

Królestwo: Zwierzęta (Animalia)

Gromada: Owady (Insecta)

Rząd: Błonkoskrzydłe (Hymenoptera)

Rodzina: Osowate (Vespidae)

Gatunek: Szerszeń europejski (Vespa crabro)